كوه دماوند
ارتفاع ۵٬۶۱۰ تا ۵٬۶۷۱ متر
مكان مازندران ، بخش لاريجان شهرستان آمل
رشته كوه البرز
ارتفاع نسبي ۴٬۶۶۱ متر
مختصات '43°35 04 ، '52°N 03
گونه آتشفشاني مطبق
آخرين فوران سابقه تاريخي‌اي وجود ندارد
كوه دَماوَند كوهي در شمال ايران است كه به عنوان بلند ترين كوه اين كشور و بلند ترين آتشفشان خاورميانه شناخته مي شود . اين كوه در قسمت مركزي رشته كوه البرز در جنوب درياي خزر و در بخش لاريجان شهرستان آمل قرار دارد . قله دماوند كه از نظر تقسيمات كشوري در استان مازندران قرار دارد ، به هنگام صاف و آفتابي بودن هوا ، از شهر هاي تهران ، ورامين و قم و همچنين كرانه هاي درياي خزر قابل رؤيت است . نزديك ترين شهر بزرگ به اين كوه لاريجان است . كوه دماوند در تاريخ ۲۰ ژوئيه ۲۰۰۸ ميلادي به عنوان نخستين اثر طبيعي ايران در فهرست آثار ملي ايران ثبت شد .
از دماوند در اساطير ايران هم ياد شده است و شهرتش بيش از هر چيز به اين خاطر است كه ضحاك ( پادشاهي ستمگر و اژدهافش ) در آن به بند كشيده شده است . در آثار ادبي فارسي نيز فراوان به اين اسطوره و به طور كلي تر كوه دماوند اشاره شده است . دماوند داراي چشمه هاي آب گرم لاريجان ، اسك و وانه است .
جغرافيا
محل قرارگيري كوه دماوند بر روي نقشه استان مازندران .
ارتفاع
منابع مختلف اندازه هاي گوناگوني براي ارتفاع قله دماوند از سطح دريا ذكر كرده اند . به نقل از درگاه ملي آمار ايران ، ارتفاع اين قله ۵٬۶۱۰ متر است ؛ منابع ديگر ، از جمله پايگاه ملي داده هاي علوم زمين ايران و وب‌گاه رصدخانه زمين ناسا ، ارتفاع ۵٬۶۷۰ متر و ۵٬۶۷۱ متر را نيز براي قله اين كوه ذكر كرده اند . دايره المعارف فارسي فهرستي شش موردي از ارتفاع هايي كه براي اين قله آمده است ذكر مي كند كه از ۵٬۵۴۳ تا ۶٬۴۰۰ متر مي رسد .
فاصله از شهر هاي نزديك
اين قله در ۶۹ كيلومتري شمال شرقي تهران ، ۶۲ كيلومتري غرب آمل و ۲۶ كيلومتري شمال شهر دماوند واقع شده است .
رودخانه هاي پيرامون
رودخانه تينه در شمال ، رودخانه هراز در جنوب و شرق و رودخانه دليچاي در غرب اين كوه واقع شده اند .
كوهستان
قله دماوند در شرق كوهستان البرز مركزي ( استان مازندران ) از رشته كوه البرز قرار دارد . قله هاي مجاور آن ورارو ، سه سنگ ، گل زرد و ميانرود است .
آب و هوا
دما
حداقل دماي هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زير صفر ( در زمستان ) و تا يكي - دو درجه زير صفر ( در تابستان ) پايين مي آيد .
باد
سرعت توفان در دماوند گاهي از ۱۵۰ كيلومتر در ساعت مي گذرد . سرعت باد در كوهپايه ها گاه به هفتاد كيلومتر در ساعت مي رسد . بيشتر باد ها از غرب و شمال غربي مي وزند .
بارندگي
ميانگين بارندگي در ارتفاعات دماوند ۱۴۰۰ ميلي متر در سال است و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است .
فشار هوا
فشار هوا در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دريا است .
آتشفشان
دماوند يك كوه آتشفشاني مطبق است كه عمدتاً در دوران چهارم زمين شناسي موسوم به دوران هولوسين تشكيل شده و نسبتاً جوان است . فعاليت هاي آتش فشاني اين كوه در حال حاضر محدود به تصعيد گاز هاي گوگردي است . آخرين فعاليت هاي آتشفشاني اين كوه مربوط به ۳۸۵۰۰ سال قبل بوده است .
دماوند يك آتشفشان خفته است كه امكان فعال شدن مجدد آن وجود دارد . در برخي از سال ها از جمله سال ۱۳۸۶ ، دود و بخار هايي از قله خارج شد كه برخي از شاهدان آن را گواهي بر فعال شدن اين آتشفشان پنداشتند . اما در حقيقت در سال هاي پر بارش ، با نفوذ آب به درون قله و برخورد سنگ هاي داغ ، جرياني از بخار آب از دهانه قله خارج مي شود و چنين به نظر مي رسد كه فعاليت هاي آتشفشاني صورت گرفته است .
قطر دهانه اين آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است كه درياچه اي از يخ آن را پوشانده است . همچنين نشانه هايي از وجود دهانه هاي قديمي در پهلو هاي جنوبي و شمالي كوه ملاحظه مي شود .
نام ها و ريشه شناسي
نام دماوند به دو صورت مشهور دماوند و دنباوند ( با زبر يا پيش دال ) ضبط شده است . حتي در بعضي مآخذ هر دو صورت نام آمده است . صورت ديگري كه از نام اين كوه ضبط شده است دباوند است . اين كوه را با نام هاي كاملاً متفاوت بيكني و جبل لاجورد نيز ثبت كرده اند . « نام دماوند در تورات آمده و صورت كهن آشوري آن « بيكن » است .
در مورد دليل نام‌گذاري دماوند در فرهنگ معين آمده است : « دم ( دمه ، بخار ) + اوند = وند ؛ داراي دمه و دود و بخار ( آتشفشان ) »
احمد كسروي درباره نام گذاري دماوند يا دنباوند نظر كاملاً متفاوتي دارد . وي با استدلال هايي نسبتاً پيچيده نام گذاري « نهاوند » و « دماوند » را مرتبط مي داند و مي نويسد « در زبان هاي باستان « نها » به‌معني پيش و « دما » به ضم دال به معني پشت و دنبال بوده ،.. » و در مورد « وند » مي نويسد : « « وندن » در زبان هاي باستان ايران به معناي « نهادن » بوده [ ...] يكي از معنا هاي « نهادن » واقع شدن و ايستادن برجايي است . [ ... ] و ناچار « وندن » نيز همان معني را داشته و « وند » كه ماضي آن است به معني نهاد ، بر جايي ايستاد ( واقع‌شد ) مي آمده است » او در ادامه نتيجه مي گيرد : « پس « نهاوند » يعني شهر يا آبادي يا قلعه ايستاده در پيش رو و « دماوند » يعني شهر يا آبادي يا قلعه ايستاده در دنبال و پشت .
دماوند در تاريخ
در طي سلطنت دودمان پهلوي بر ايران ، تصوير كوه دماوند در وسط نشان رسمي ايران قرار داشت .
آشوريان اين كوه را كان سنگ لاجورد مي انگاشتند . البته ايشان در خطا بودند و سنگ لاجورد از بدخشان مي آمده است . در زمان تاخت و تاز آشوري ها به فلات ايران اين كوه بخشي از حدود ماد ها شمرده مي شده و در متن هاي آشوري هم بدان اشاره شده است . سارگون دوم در لشكركشي خود سرزمين هاي تا كوه دماوند را خراج گزار خود نموده بود . در زمان اسرحدون نيز آشوري ها تا پاي كوه دماوند لشكر كشيده بودند . اما به پيشروي ادامه ندادند چون دماوند و آن سوترش كوير لوت را پايان دنيا مي پنداشتند .
دياكونوف سنت گذاردن پيكر مردگان در كوه ها را آيين مغاني مي انگارد كه در دامنه دماوند مي زيسته اند و آيين خود را به ديگر جا هاي ايران پراكندند . در دامنه دماوند تعداد زيادي گور پيش از تاريخ وجود دارد .
در سده هشتم ميلادي در پاي كوه دماوند دژي بوده است كه موبدي زرتشتي به نام مَس‌مُغان و پيروانش در آن مي زيسته اند و اين دژ به فرمان المهدي خليفه عباسي ويران گشته و مس مغان نيز كشته شد . مس‌مغان ( به عربي كبيرالمجوس ) لقب بزرگان خاندان قارن بوده كه تبار پارتي داشته و داراي سرزمين هايي در پاي دماوند بوده اند .
غازان خان ايلخان مغول در ۴ شعبان ۶۹۴ ( هجري ) در لارِ دماوند به دست شيخ صدرالدين غسل كرد و مسلمان شد .
« در حدودالعالم آمده كه ويمه و شلنبه دو شهرست از حدود كوه دنباوند و اندر وي بتابستان و زمستان سخت سرد بود و ازين كوه آهن افتد » .
در دوران سلطنت دودمان پهلوي از نقش كوه دماوند و خورشيد در حال تابش از پشت آن به عنوان نماد ايران زمين بهره مي بردند .
ادعاي ثبت در ميراث جهاني
در فروردين ۱۳۸۷ ، خبرگزاري هاي ايران اخباري را در رابطه با ثبت كوه دماوند در فهرست آثار ميراث جهاني يونسكو منتشر كردند . اين خبر ها كه از خبرگزاري هاي گوناگون مانند خبرگزاري فارس منتشر شد كه در آن ، كوه دماوند را به عنوان نخستين اثر طبيعي ايران كه در فهرست ميراث طبيعي جهاني يونسكو به ثبت رسيده معرفي كردند . اما فريبرز دولت آبادي ، معاون سازمان ميراث فرهنگي در گفتگو با خبرگزاري ميراث فرهنگي اين ادعا را رد و آن را سو تفاهم دانست . وي ابراز كرد : « متاسفانه برداشت اشتباهي از موضوع ثبت دماوند صورت گرفته و اين خبر اشتباه است . »
كوهنوردي
در زمان هاي قديم عده اي خود را به قله دماوند رسانيده بودند . ناصر خسرو در سفرنامه اش نوشته است كه گويند بر سر دماوند چاهي است كه نوشادر و كبريت ( گوگرد ) از آن گيرند . صاحب آثار البلاد و اخبار العباد با نقل قولي دست دوم مي گويد كه عده اي از اهالي آن نواحي مي گفته اند كه در طي پنج روز و پنج شب به قله دماوند رسيده اند و قله آن را مسطح با مساحت صد جريب يافته اند گرچه از دور به مخروط مي ماند . اولين صعود موفقيت آميز اروپائيان به قله دماوند در سال ۱۸۳۷ توسط تيلر تامسن صورت گرفته است . همچنين نخستين صعود مستند ايراني به اين قله ، به سال ۱۸۵۷ باز مي گردد كه تيم سرهنگ محمد صادق خان قاجار ارتفاع آن را ۶۶۱۳ ذرع تعيين نمود .
مسير هاي اصلي صعود
براي رسيدن به قله مانند تمامي كوه ها از هر مسيري مي توان پيش رفت ولي شناخته شده ترين آن ها اين جبهه ها هستند :
* جبهه شمالي ؛ مسير صعود اين جبهه از ميان دو يخچال سيوله ( سمت راست ) و دوبي سل ( سمت چپ ) صورت مي گيرد .
* جبهه شمال شرقي ؛ پناهگاه تخت فريدون در اين مسير قرار دارد .
* جبهه جنوب غربي ؛ پناهگاه سيمرغ در اين مسير قرار دارد .
* جبهه جنوبي ؛ از سمت جنوب شرقي كوه . پلور ، رينه ، گوسفند سرا و بارگاه سوم در اين مسير قرار مي گيرند .
آسان ترين اين مسير ها جبهه جنوبي و سخت ترين آنها جبهه شمالي است . سه جبهه شمالي ، جنوبي و شمال شرقي در نزديكي روستا ها قرار گرفته اند و همچنين همگي داراي جان پناه در ميان راه هستند . در مسير جنوبي ، آبشاري وجود دارد كه همه سال يخ‌زده است و تنها در تابستان هاي بسيار گرم ، جاري مي شود كه به همين دليل به آن آبشار يخي گفته مي شود . اين آبشار با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متري ، از نظر ارتفاع از سطح دريا مرتفع ترين آبشار خاورميانه است .
پناهگاه ها
در نقشه راهنماي صعود به قله هاي البرز مركزي پناهگاه هايي به شرح زير مشخص شده است :
* پناه گاه گوسفندسرا ( كوهپايه ) در ارتفاع ۲۹۵۰ متري .
* بار گاه سوم ( يال جنوبي ) در ارتفاع ۴۱۵۰ متري .
* پناه گاه سيمرغ ( يال جنوب غربي ) در ارتفاع ۴۱۵۰ متري .
* پناه گاه تخت فريدون ( يال شمال شرقي ) در ارتفاع ۴۳۶۰ متري .
يخچال هاي معروف
* يخچال سيوله ( جبهه شمالي )
* يخچال دوبي سل ( جبهه شمالي )
* يخچال عروسك ها ( جبهه شمالي )
* يخچال يخار ( شمال شرقي )
استان
: مازندران
/rss_orb2_green.png)
